Czy właśnie to samo pomyślał Miyazaki wracając po 10 latach z nowym, podobno tym razem naprawdę ostatnim filmem?
Bardzo możliwe...
Film powstawał ręcznie, przez ponad 7 lat, a sam Hayao Miyazaki ujawnił, że jest to swoisty prezent dla wnuka. Oglądając produkcję, trudno nie wyczuć osobistego wymiaru tego dzieła. Scenariusz ujawnia, że 83-letni Miyazaki pragnął dokładnie przepracować swoje osobiste doświadczenia i zamknąć je za pomocą klamry jako podsumowanie ważnej części swojego życia. Dlatego nie jest zbyt zaskakujące, że informacje o produkcji tak intymnego filmu ujrzały światło dzienne bardzo późno. Co więcej nawet do dnia premiery fragmentów ścieżki dźwiękowej, zwiastuna czy ujęć z filmu można było szukać nadaremno. Jedyną wizualną reprezentacją, która potwierdzała istnienie animacji, był prosty, a jednocześnie enigmatyczny, ręcznie malowany plakat. Tylko tyle a może i aż tyle.
 |
| Plakat promocyjny do filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Tak o decyzjach studia wypowiedział się Toshio Suzuku, producent filmu, a przy tym wieloletni przyjaciel i współpracownik Hayao Miyazakiego: "Byłem zaangażowany w jego produkcje (Hayao Miyazakiego przyp. red.), odkąd w 1984 roku powstała Nausicaä z Doliny Wiatru. Jednak dopiero teraz Hayao mnie naprawdę pochwalił i powiedział, że to najlepszy plakat, jaki kiedykolwiek stworzyłem. Czułem, że to wskazówka, więc zdecydowałem, że do celów marketingowych posłuży jedynie ten afisz. Żadnych reklam telewizyjnych, żadnych zwiastunów."
Choć pozornie może to wydawać się drwiącym komentarzem wobec współczesnych produkcji filmowych, które nie zawsze kładą nacisk na sztukę, a raczej koncentrują się na stworzeniu wizualnego produktu zdolnego wywołać zamieszanie za pomocą rozbudowanych zwiastunów, rozpoznawalnych nazwisk i intensywnych kampanii promocyjnych. Warto zauważyć, że filmowe dzieła obecnie często stają się bardziej produktem niż wyrazem artystycznego wysiłku. Mistrzostwo w manipulowaniu widzem, przy użyciu różnorodnych strategii marketingowych, wydaje się kluczem dla sukcesu w dzisiejszym świecie kinematografii. Niekiedy spektakularne zagrywki napędzające burzę medialną aby tylko uchwycić ciekawość widza decydują o sukcesie danego filmu, a nie jego artystyczna wartość. Mając tego świadomość, tym bardziej imponuje decyzja studia o nie promowaniu filmu "Chłopiec i czapla", co jak pokazał czas przyczyniło się do samonapędzającej machiny zainteresowania. To niekonwencjonalne podejście wywołało ciekawość, generując pytania o naturę tego tajemniczego dzieła. W efekcie film stał się kinowym hitem, przynosząc przychody ze sprzedaży biletów przekraczające 8 miliardów jenów (220 mln zł) tylko w samej Japonii.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
|
Proces utrzymywania w tajemnicy "Chłopca i czapli" obejmował nie tylko aspekty wizualne, ale także samą fabułę. W Japonii film dzieli tytuł z powieścią Genzaburo Yoshino o dojrzewaniu zatytułowaną "How Do You Live" (君たちはどう生きるか), wydaną w 1937 roku. Książka ta jest szeroko znana na świecie jako jedno z ulubionych dzieł z dzieciństwa Miyazakiego. Mimo, że animacja przedstawia niezależną historię, trudno nie dostrzec inspiracji książką w procesie kształtowania fabuły. Zarówno książka, jak i film, mają na celu zrozumienie, jak naprawdę powinno się żyć, jak radzić sobie z trudnościami i rozwijać się jako jednostki. Miyazaki, korzystając z literackiego dziedzictwa Yoshino, wplata w idee "Jak żyjesz" własną wizję świata, tworząc arcydzieło animacji, które łączy w sobie piękno, mądrość i magię. Podobnie jak w książce główny bohater Junichi Honda, znany również jako Koperu-kun (przydomek nadany od nazwiska Mikołaja Kopernika, gdyż główny bohater marzy o tym, by w przyszłości osiągnąć równie wybitną pozycję, co polski astronom), tak i w najnowszym filmie Miyazakiego główny bohater, 12-letni Mahito nieustannie przez cały film poszukuje odpowiedzi na tytułowe pytanie. Zaś twórca dąży do znalezienia głębszego sensu w tym podstawowym pytaniu, eksplorując życie Mahito.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
|
Opis fabuły
Akcja dzieła ma miejsce w cieniu II wojny światowej w Japonii. Początkowe sceny filmu ukazują nocne bombardowanie Tokio, w tym atak na szpital, gdzie pracowała matka Mahito. Sposób narracji tej sekwencji jest szybki,
pozornie niespójny, przez co dobrze oddający trwający chaos, a w tym wszystkim głównego
bohatera, który na przekór płomieniom próbuje bezradnie wyciągnąć rodzicielkę z
pożogi.
 |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
|
Rok później Mahito wraz z ojcem, podobnie jak sam Miyazaki w dzieciństwie, przenoszą się z Tokio
na wieś. Wydarzenia tej niezapomnianej nocy, wciąż krążą w pamięci Mahito, jako ataki paniki. Chłopiec w jasnoszarym mundurku szkolnym przeciska się przez tłum mieszkańców miasta, którzy stanowią ciemną plamę udręczonych postaci. Trauma spowodowana tą wyjątkową stratą kształtuje nowy sposób, w jaki chłopiec postrzega otaczający go świat. Społeczność wiejska, do której trafia, składa się
głównie ze osób starszych, chorych i dzieci, których łączy ciężka praca
wolontariuszy. Przybywa na czas, by być świadkiem pożegnania dwóch miejscowych powołanych do służby, maszerujących ulicą ze swoimi bliskimi.  |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
|
Nieprzygotowany
przez ojca chłopiec z dnia na dzień dowiaduje się, że ten ożenił się po raz wtóry. Mahito, dla którego ten świat przesiąknięty śmiercią wydaje się wystarczająco absurdalny, przeżywa kolejny szok. Po utracie ukochanej matki nagle zostaje zmuszony do zamieszkania z prawie nieznaną sobie kobietą, przypominającą fizycznie jego matkę, w obcej krainie. Dodatkowo kobieta wyznaje mu, że spodziewa się dziecka, co potęguje w Mahito uczucie osamotnienia, który sam jest głodny miłości jakiej tata mu nie zapewnia. Przez zaniedbanie ze strony ojca i brak rozmowy z chłopcem, po przyjeździe do nowego domu dziecko stopniowo staje się
coraz bardziej wycofane nie akceptując zmian zachodzących wokół niego.  |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
|
|
Mahito nie może się pogodzić z obecnością nowej macochy, Natsuko, która jest młodszą siostrą jego zmarłej matki. Traktuje ją z formalną uprzejmością, ale utrzymuje dystans. Nowa szkoła jedynie pogłębia jego poczucie izolacji, gdy dzieci i miejscowi robotnicy odbierają go wrogo z powodu zamożnego pochodzenia. W rezultacie prześladowań, aby uniknąć szkolnych kłopotów, chłopiec okalecza się, co wymaga rekonwalescencji pod opieką pokojówek w rodzinnej posiadłości, gdzie mieszka wraz z Natsuko.
 |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
|
|
W trakcie dochodzenia do siebie Mahito codziennie odwiedza ogromna czapla siwa, próbując dotrzeć do jego okna. Uporczywy ptak kusi go obietnicami odnalezienia rodzicielki, prowadząc w stronę rozpadającej się wieży w lesie. Nagłe zniknięcie Natsuko skłania chłopca do wierzenia, że jest to związane z tajemniczym budynkiem. Mahito postanawia wyruszyć na poszukiwania, próbując jednocześnie zrozumieć tajemnicę śmierci matki, skuszony słowami czapli.
 |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
 |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
|
|
|
W wyniku walki zostaje wciągnięty do magicznego świata pełnego dziwnych mórz, wysp i zatopionych statków. Na horyzoncie dostrzega gęstą linię żagli przyczepionych do łodzi, które, jak się okazuje, nie są rzeczywiste. Wiosłują nimi cieniste postaci, które zawsze są głodne. Elementy nadprzyrodzone wcześniej pojawiały się już w twórczości Miyazakiego, przywołując wspomnienia Chihiro z "Spirited away", czy Sofię z "Ruchomego zamku hauru". Jednak wszechświat "Chłopca i czapli" okazuje się być dziełem pradziadka, który zniknął przed narodzinami Mahito w niejasnych okolicznościach.
 |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
W poszukiwaniu Natsuko, Mahito spotyka Kiriko, młodszą wersję jednej z starych pokojówek. Razem z chłopcem zostają wciągnięci do tajemniczego miejsca, gdzie kobieta jest marynarzem.
Kiriko prowadzi Mahito do urokliwej wioski rybackiej, zamieszkanej przez niezwykłe istoty zwane Warawara. Warawara to dusze, które jeszcze nie doświadczyły narodzin. Gdy dorastają, unoszą się ku niebu jak balony, przechodząc do świata żywych. Ich przeprawę zabezpiecza tajemnicza postać o imieniu Himi, zdolna kontrolować ogień. Pokaz jej umiejętności wywołuje w Mahito głęboko pogrzebane wspomnienia o jego żywcem spalonej matce.  |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Ten nowy świat, poruszający się między niewinnymi Warawara, a papugami-żołnierzami szukającymi nowego pożywienia, balansuje na granicy logiki snów. To, co czyni to tajemnicze uniwersum szczególnie fascynującym, to równowaga między rzeczywistością, a magią. Chociaż ten wszechświat stał się ucieczką przed płonącą rzeczywistością dla żywych w nim będących, nie jest pozbawiony brzydoty, która przed którą starają się uciec główni bohaterowie.
W punkcie kulminacyjnym spotykając swojego pradziadka Mahito staje przed dwiema możliwościami:
- zostać i odziedziczyć magiczną krainę, i stworzyć w niej doskonały świat bez cierpienia;
- albo wrócić do miejsca, które wielokrotnie go zraniło. |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Ostatecznie Mahito odmawia przejęcia sterów po pradziadku, twierdząc, że cierpienie jest niezbędne do życia i odrzuca kłamstwo o tym, że wszystko może być doskonałe. Dzięki przygodom jakie doświadcza z przyjaciółmi, Mahito stopniowo akceptuje konflikt w swojej duszy i znajduje właściwy sposób na życie. Reżyser metaforyzuje ból, jako początek do nowego życia, wysyłając przesłanie, że ludzie muszą być silni i odporni, aby móc stawić czoła śmierci. Bo gdy cierpienie przeminie umiejętność patrzenia w przyszłość, pozwoli stworzyć piękne widoki na resztę życia.
Tak samo jak wszystkie poprzednie filmy mistrza (z wyjątkiem jego pierwszego filmu "Zamek Cagliostro"), muzykę wykonuje, znany fanom studia Ghibli, kompozytor Joe Hisaishi, grając na emocjach widza klasyczną symfoniczną muzyką, która perfekcyjnie współgra z warstwą wizualną wyciskając ze scen cały ich potencjał. Dzięki czemu film w wielu scenach nie potrzebuje słów aby oddać uczucia głównych bohaterów.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Motywy i nawiązania
Cechą charakterystyczną filmów Hayao Miyazakiego, takich jak „Spirited away” czy „Ruchomy zamek Hauru”, jest wielowymiarowe zestawienie znaczeń, tematów i motywów. „Chłopiec i czapla” wydają się osiągać szczyt w tej wieloznaczności, wielopłaszczyznowości i wielowymiarowości. Film składa się z różnych warstw, takich jak wątki autobiograficzne, motywy szybkiego dorastania dziecka w obliczu traumy, metafory z innych dzieł kultury w tym samego studia Ghibli, relacje międzyludzkie, przemyślenia na temat istoty ludzkości, poglądy na życie i śmierć, a także sama natura jako osobny, niezależny byt w historii. Zatem w zależności od tego, na którą warstwę zwrócimy uwagę, doznanie z filmu ulegnie zmianie, a osoba, która potrafi odkryć wiele warstw na raz, może cieszyć się najgłębszym doznaniem dzieła.
 |
| https://news.infoseek.co.jp/article/toyokeizai_20230825_695056/ |
Plakat filmu staje się pierwszym symbolem, ponieważ, znając fabułę, zdajemy sobie sprawę, że w postaci czapli kryje się oszust, przybierający postać mężczyzny w średnim wieku. W tym miejscu pojawia się pytanie, kim jest ten mężczyzna? Jeśli spojrzymy na głównego bohatera, Mahito, jako na reprezentację samego Hayao Miyazakiego, to czapla, która zręcznie wprowadza go do fantastycznego świata, może być interpretowana jako zręczny producent, Toshio Suzuki, przekonujący Miyazakiego do pracy. |
Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
|
Rozwijająca się przyjaźń między czaplą a chłopcem, przypomina relacje między tymi dwoma postaciami w Studio Ghibli. Charakterystyczne cechy fizyczne czapli, takie jak duży nos, mogą skojarzyć się z mangaką Osamu Tezuką, który miał kompleks związany z tą cechą i często ją podkreślał w wyglądzie swoich bohaterów. Co ciekawe Miyazaki, inspirując się Tezuką, pierwotnie marzył o byciu mangaką, zanim odnalazł swoją drogę w animacji. Odbiegając od głównej narracji warto nadmienić, że czapla może być również postrzegana jako metafora boga benu z egipskiej mitologii, symbolizującego życie po śmierci.
 |
| Saruta-postać z mang Osamu tezuki |
Podobnie można rozważać nad tożsamością starca, wielkiego przodka Mahito i pana wieży. Pierwsze skojarzenie, które przychodzi na myśl to powieść "Ghost tower" autorstwa Edogawa Rampo, do której Miyazaki stworzył adaptację w postaci mangi i wielokrotnie wprowadzał elementy tej książki do swoich dzieł, takich jak "Zamek Cagliostro". Stąd można przypuszczać, że tajemnicza wieża, prowadząca do dziwnego świata, ma swoje korzenie w "Ghost tower", co sugeruje, że panem wieży byłby Edogawa Rampo. Jednak biorąc pod uwagę, że w filmie pradziadek jest twórcą tajemniczego świata fantasy wewnątrz wieży, można go postrzegać również jako samego Hayao Miyazakiego, który dał życie wielu fantastycznym światom. Scena, w której pradziadek utrzymuje równowagę swojego świata za pomocą 13 klocków, zbiega się z faktem, że istnieje 13 głównych dzieł reżyserskich mistrza, co sugeruje, że świat wieży jest światem animacji stworzonych przez niego. A motyw przekazania wykreowanego świata w ręce Mahito jest synonimem przekazania dziedzictwa twórczego, podobnie jak Hayao Miyazaki przekazuje swoją artystyczną spuściznę w ręce kolejnych pokoleń i następców.  |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Choć Mahito odrzuca propozycję przodka dotyczącą przejęcia krainy, ostatecznie zabiera ze sobą jeden z klocków z tego fantastycznego świata. To symboliczne dziedziczenie oznacza, że mimo pozostawienia przeszłości za sobą i pogodzenia się ze swoimi traumami, zachowuje pamięć z innej rzeczywistości i przejmuje mądrość z minionych wydarzeń.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Mniej symbolicznym, a bardziej dosłownym odniesieniem jest postać Shoichiego Maki, konstruktora i producenta samolotów bojowych, ojca głównego bohatera. Można go porównać do ojca Miyazakiego, który był dyrektorem Miyazaki Airplane, przedsiębiorstwa swojego brata, produkującego sterowniki do samolotów myśliwskich podczas II wojny światowej. Dzięki temu przedsięwzięciu firma utrzymała rodzinę w dobrobycie we wczesnych latach życia Miyazakiego.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
W okresie, gdy większość ludzi doświadczała ubóstwa wojennego, rodzina Miyazakiego cieszyła się dostatnim życiem. Ten fakt współgra z luksusowym pałacem, w którym mieszka Mahito, oraz ojcem chłopca osiągającym sukcesy jako przedsiębiorca w czasie wojny. Dlatego uzasadnione jest rozważanie Mahito jako reprezentacji Hayao Miyazakiego. Po śmierci ojca, reżyser odczuwał wyrzuty sumienia, że często postrzegał swojego ojca przez pryzmat wojny negatywnie i żałował, że nigdy nie przeprowadził z nim poważnej rozmowy. W przeciwieństwie do prawdziwego życia, w filmie, pomimo początkowego braku wzajemnego zrozumienia, ostatnie sceny dają nadzieję, że Shoichi i Mahito odnajdą wspólny język, który pozwoli im pogodzić się. |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Kolejnym elementem składającym się na jedną z warstw jest scena samookaleczenia przez Mahito, która może być interpretowana jako próba uniknięcia szkoły i jednocześnie wyraz ewentualnego poczucia winy związanego z dobrobytem rodziny podczas wojny. Jednak z perspektywy tematu braku miłości i opieki, samookaleczenie może również odzwierciedlać pragnienie zwrócenia uwagi i troski ze strony innych, szczególnie w kontekście poczucia osamotnienia i braku miłości w życiu Mahito. Podobny motyw został wykorzystany w "Spirited away", w którym główna bohaterka Chihiro doświadcza podobnych uczuć osamotnienia będąc ingnorowaną przez rodziców gdy odmawia wejścia do tunelu, co prowadzi do tego, że samotnie musi stawić czoła wyzwaniom wkraczając do świata duchów.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Na zakończenie tej części artykułu warto zwrócić uwagę na najbardziej symboliczny motyw filmu - scenę, w której Mahito znajduje w swoich rzeczach książkę "Jak żyjesz?" autorstwa Genzaburo Yoshino z dedykacją od zmarłej matki. Ta chwila wydaje się kluczowa dla zrozumienia przesłania całej animacji. Dedykacja od matki podkreśla głęboki, osobisty wymiar książki dla Mahito. Natrafiwszy na tę książkę, doświadcza poczucia dziedziczenia przeszłości i stara się zrozumieć wartości, które były istotne dla najbliższej mu osoby. To symboliczne dziedzictwo zawarte w tytułowym pytaniu "Jak żyjesz?" dodaje otuchy chłopcu i prowadzi do odkrycia własnej tożsamości i miejsca w świecie.
 |
Po lewej Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli
Po prawej Genzaburo Yoshino „Jak żyjesz?” Okładka Shinchosha, opublikowana 10 sierpnia 1939
|
Podsumowanie
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Ostatnie ujęcia filmu "Chłopiec i czapla" ukazują symboliczny moment, gdy Mahito zbiera swój dobytek aby wraz z rodziną wrócić do powojennego Tokio. Mimo upływu dwóch lat od zakończenia II wojny światowej, bohater nie tylko trzyma w torbie powieść "Jak żyjesz", ale także klocek-pamiątkę, którą zabrał z magicznego świata. Ta scena jest symbolicznym aktem akceptacji rzeczywistości i zobowiązaniem do życia lepszym życiem. Mahito, napędzany nadzieją, wybiera nie tylko zaakceptowanie przeszłości, ale i aktywne kształtowanie swojego losu. Nawet w obliczu trwającej wojny, i traum z nią związanych od nowa nauczył się poszukiwania przyjaźni, co harmonizuje z ideą książki "Jak żyjesz |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
?", która zachęca do cenienia nawet najdrobniejszych relacji międzyludzkich. Hayao Miyazaki, oddając hołd pierwowzorowi, posuwa się o krok dalej, ukrywając za tytułowym pytaniem "o życie" zachętę do konfrontacji z rozlewającą się "złością" w świecie, a przede wszystkim w nas samych.
Dzięki wielowymiarowości bohaterów "
Chłopca i czapli", historia przekracza granice konwencji animacji, nadając odbiorcy autentyczne wrażenie "niezrozumiałości", charakterystyczne dla ludzkich doświadczeń. Każdy element opowieści, od postaci czapli po właściciela wieży i cały jego świat, ukazuje bogactwo wielowarstwowości. To właśnie ta głębia nadaje uniwersalne przesłanie, którego każdy może doświadczyć i zinterpretować na swój własny sposób.
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Taka sytuacja wynika z tego, że rzeczywisty świat, który nas otacza, oraz ludzie, którzy go zamieszkują, są dalecy od jednowymiarowości. Przedstawiają skomplikowaną wielowarstwowość, co sprawia, że stają się trudni do zrozumienia, ale jednocześnie bogaci w różnorodność. To, co początkowo wydaje się być prostym i przewidywalnym porządkiem społecznym, okazuje się być chaotycznym nakładaniem się wielu warstw na siebie. Zakończenie filmu stawia widzowi pytania, które prowokują do refleksji nad wyzwaniami współczesnego społeczeństwa. Przekonanie, że jako ludzie już wszystko odkryliśmy, jest jedynie złudzeniem. Wciąż bowiem stajemy przed pytaniem, na które trudno jednoznacznie odpowiedzieć:
Jak żyjesz?
 |
| Kadr z filmu "Chłopiec i czapla"- reż Hayao Miyazaki, Studio Ghibli |
Komentarze
Prześlij komentarz